een van de kerken op Pukapuka

De Cookeilanden zijn een uitgestrekte eilandengroep midden in de Grote Oceaan. Op de eilanden worden verschillende talen gesproken. De taal van Pukapuka (1300 km van het hoofdeiland) verschilt flink van de nationale taal, het Rarotonga.

Het Rarotonga heeft al sinds de19e eeuw een Bijbel, het Pukapuka niet. In 1976 begon een groepje Pukapuka’s met het vertalen van de Evangeliën in hun eigen taal. Dat liep een aantal jaar door, maar kwam langzaam tot stilstand. In 2003 werd het werk herstart. Niet alleen in Rarotonga, maar ook en vooral in Nieuw-Zeeland en Australië, want dat is waar veel Pukapuka’s tegenwoordig wonen. Wycliffe-collega’s Kevin en Mary Salisbury werkten samen met projectcoördinator Mailalo Melota en een groep Pukapuka-vertalers.

Vertalers Unu en Mailalo, 2006

In 2023 was het Nieuwe Testament en de Psalmen klaar: vertaald, gecontroleerd door de gemeenschap en door consulenten en nogmaals herzien. Het team besloot om deze als tweetalige uitgave te drukken: naast het Pukapuka de NIV. Want voor veel mensen, met name jongeren die in Nieuw-Zeeland of Australië opgroeien, is het Pukapuka inmiddels hun tweede taal. Ze gebruiken dagelijks Engels, maar het Pukapuka blijft de taal van “thuis”, de taal van de eigen groep. Met een tweetalige uitgave kunnen ze de twee vertalingen naast elkaar gebruiken.

Twee pagina’s uit Mattheüs. In de buitenste kolom het Pukapuka, in de binnenste kolom in kleinere letters het Engels.

Ik ben door de jaren heen als consulent bij het project betrokken geweest, en uiteindelijk heb ik de vertaling getypeset. Dat was een bijzonder uitgave: een tweetalige Bijbel met veel illustraties, voetnoten en kruisverwijzingen, en achterin een verklarende woordenlijst (zeg maar gerust een kleine encyclopedie) van 140 pagina’s. Afgelopen november kreeg ik het eerste exemplaar thuisbezorgd: Te Puka Yā: Te Wakapononga Wōu ma te Puka Talamo (Het Heilige Boek: het Nieuwe Verbond en het Boek van de Psalmen).

Op 6 december is de vertaling op Pukapuka feestelijk overgedragen aan de bevolking. Het was een groots moment in de geschiedenis van het eiland. Na zoveel jaren de Bijbel in hun eigen taal – voor de Pukapuka’s een reden voor grote vreugde. De Bijbel werd in optocht naar de kerk gedragen, waar een feestelijke bijeenkomst was met toespraken en veel muziek.

Voor de bijeenkomst, in afwachting van de plechtige optocht naar de kerk. Links Karika en zijn vrouw, daarnaast Mary, daarachter Kevin. Rechts Mailalo en zijn vrouw Yi.

Vertegenwoordigers van verschillende kerken dragen de vertaling in gebed op.

De Bijbel wordt aan de gemeenschap gepresenteerd.

Een paar dagen later sprak ik via Skype een Pukapuka-man, Karika. Hij is de schoonzoon van de man die al in 1958 zei: “Ooit zullen we de Bijbel in het Pukapuka hebben.” Karika  vertelde geëmotioneerd over de overdracht; voor hem was het het mooiste en belangrijkste Pukapuka-evenement ooit. Op de tv van de Cookeilanden verscheen een uitgebreide reportage.

Ook aan de kinderen is gedacht met boekjes met Bijbelverhalen. Hier leest Luta (= Ruth) het verhaal van Ruth.

De Pukapuka-vertalers gaan intussen door. Weliswaar zijn nu alleen het NT en de Psalmen uitgegeven, maar ook een heel aantal boeken van het Oude Testament zijn al vertaald, en hieraan wordt meteen verder gewerkt. De eerste uitdaging is echter een andere: hoe krijgen we de Bijbels bij de mensen? Pukapuka’s wonen verspreid over allerlei plekken in de Cookeilanden, Nieuw-Zeeland en Australië. Op dit moment is nog maar een klein aantal Bijbels op Pukapuka aangekomen – het vliegtuig had beperkte capaciteit en het vrachtschip komt pas in februari. Intussen worden dozen met boeken naar allerlei bestemmingen verstuurd. Via plaatselijke kerken en gemeenschappen bereiken ze hopelijk spoedig de mensen die erop wachten.

De afgelopen jaren werk ik van tijd tot tijd mee aan een nieuwe Engelse vertaling van de Bijbel. Dat is best ongewoon. Als Wycliffe Bijbelvertalers werken we vooral in talen waarin de Bijbel nog niet beschikbaar is, en als er nu één taal is waarin de Bijbel in overvloed beschikbaar is, dan is het wel het Engels, met zijn tien- en tientallen verschillende vertalingen.
Het devies van Wycliffe is echter niet “één Bijbel in elke taal”, maar ” ieder in zijn eigen taal”. Er zijn groepen Engels sprekenden voor wie de bestaande vertalingen niet voldoen, en daaronder zijn Aboriginal-groepen in het noorden van Australië. Zij spreken allerlei verschillende talen, en het liefst gunnen we hen een vertaling in al die verschillende talen. Daar wordt in sommige talen ook aan gewerkt, maar dat is een langdurig karwei. Nu spreken de meesten van hen ook Engels, maar wel een bepaalde vorm van Engels, met zijn eigen woordenschat en zinsbouw. Voor deze doelgroep wordt een vertaling gemaakt in “Plain English”: gewoon, eenvoudig Engels.
Een deel van die Bijbel is nu beschikbaar: de Plain English Version Mini-Bible, met een paar gedeelten uit het Oude Testament en een groot deel van het Oude Testament. Afgelopen weekend is deze Mini-Bible gepresenteerd op de Katherine Christian Convention, een evenement in Noord-Australië waar veel Aboriginals komen.

Hilton Edwards (directeur Bible League), Susanna Baldwin en Kathy Dadd (medewerkers Plain English Version) met de Mini-Bible

Vertaler Suzanna Baldwin schreef een interessante blog over het hoe en waarom van deze vertaling.

Mijn rol is het controleren van de vertaling als consulent. Ook heb ik de vormgeving van de Mini-Bijbel verzorgd.

Afgelopen zaterdag, 25 maart, was ik op Pohnpei voor de viering van de Nukuoro-Bijbel. Op Pohnpei wonen veel Nukuoro’s (meer zelfs dan op Nukuoro zelf) en dit was dan ook de uitgelezen plek voor de overdracht.

Het was een stralende morgen, na een bijzonder regenachtige nacht. Het Nukuoro Community Center was uitbundig versierd met bloemen en groen. Vanaf half 10 stroomden Nukuoro’s en andere gasten van het hele eiland binnen om de viering mee te maken.

Rond het gebouw stond het vol met partytenten, en voorin stonden prominent de dozen met boeken: 750 Bijbels, gedrukt in Japan.

De bijeenkomst werd geleid door ds. Johnny Rudolph. Er waren vertegenwoordigers van de regionale kerk en de regering, die elk een rol hadden in de bijeenkomst, met een korte toespraak of een gebed.

Betty Amon, die het vertaalproject tientallen jaren geleid heeft, sprak over de geschiedenis van het vertaalwerk. Al in 1921 werden de eerste Evangeliën in het Nukuoro uitgegeven door zendelingen uit Duitsland. De eerste generatie Nukuoro-christenen hielden het Evangelie niet voor zichzelf, maar brachten het ook naar het buureiland Kapingamarangi, 250 km verderop. In de jaren 1950s werd het vertaalwerk serieus ter hand genomen door een groep lokale vertalers; Bettyꞌs moeder was een van hen. Het Nieuwe Testament werd voltooid en uitgegeven in 1988, waarna Betty en haar team doorging met het Oude Testament.

Veel van de teamleden zijn inmiddels overleden. Anderen zijn verhuisd naar de VS. Uiteindelijk was bij de overdracht naast Betty nog slechts één teamlid aanwezig. Voor Betty was nu het moment gekomen om de Bijbel officieel over te dragen aan de kerk: “mijn werk is klaar; het is nu jullie Bijbel”.

Nob Kalau, CEO van Pacific Missionary Aviation, preekte over het belang van het Woord en het voorrecht om het Woord in de eigen taal te hebben. Als consulent hield ik een toespraak waarin ik de gemeenschap feliciteerde; het Nukuoro is nu een van de ca. 725 talen ter wereld (in totaal zijn er meer dan 7000) waarin de hele Bijbel beschikbaar is; waarschijnlijk een van de kleinste talen met de hele Bijbel.

Na de bijeenkomst was er een overvloedige maaltijd en werden er giften uitgedeeld, zoals Micronesisch weefwerk en houtsnijwerk. De volgende dag zou er een schip vertrekken naar het eiland Nukuoro zelf. Een mooie gelegenheid om ook daar de Bijbels te brengen.

De vertaling is niet alleen beschikbaar als boek, maar ook als Android app in de Google Play Store. Ook het Nukuoro liedboek, dat voor het laatst gedrukt is in 2005, is nu als app beschikbaar.

Tientallen jaren is eraan gewerkt: al in de jaren ’50 werden de eerste stapjes gezet. En nu is het dan eindelijk zover: de hele Bijbel in het Nukuoro is klaar! Vertaler Betty Amon en haar team hebben zich hier onvermoeid voor ingezet, vanuit het verlangen dat ook de Nukuoro de hele Bijbel in hun eigen taal kunnen lezen. Tal van controlerondes. Pakken geprinte vertalingen heen en weer tussen de vertalers op de verschillende eilanden. Tienduizenden aantekeningen en vragen in het programma Paratext. Vele maanden werk aan spellingcontrole, consistentiechecks, voetnoten, vormgeving – en juli 2022 kon de vertaling dan eindelijk naar de drukker in Japan: De Beebaa Dabu, “Het Heilige Boek”.

Als consulent kreeg ik een exemplaar per post opgestuurd, maar veel belangrijker is dat de hele oplage van 750 exemplaren inmiddels op het eiland Pohnpei is aangekomen.

Op 25 maart zal de vertaling op Pohnpei feestelijk in gebruik worden genomen. Ik hoop erbij te zijn!

Een paar maanden geleden vertelde Betty me over het verlangen dat ze heeft voor de Nukuoro-bevolking. “Toen ik klein was, speelden we met het hele dorp een spel op het strand dat siibondae heette. De siibondae was een grote cirkel van mensen die elkaar beschermden. Van buitenaf probeerden anderen de cirkel binnen te dringen, maar de mensen in de cirkel probeerden dat te verhinderen. Mijn verlangen is dat er een steeds grotere siibondae is van mensen die bij Jezus horen en voor altijd bij Hem zullen leven.”

Op 16 oktober is onze nieuwe rondzendbrief verstuurd. Met daarin onder andere: goed nieuws van Paaseiland, het Goede Nieuws voor Tonga, en reisplannen naar Afrika. De brief is hier te lezen.

Wilt u Open Boek voortaan per mail ontvangen? Stuur ons dan een berichtje.

Eind juni verstuurden we een nieuwe rondzendbrief. Hierin onder meer nieuws over een bijzonder vertaalproject: de Bijbel in eenvoudig Engels voor aboriginals. De brief is hier te lezen.